Rozwój Szczawnicy zaczął się na początku XIX wieku. W 1810 roku została dokonana pierwsza analiza chemiczna górnego źródła obecnej „Józefiny” oraz źródła starego, inaczej też zwanego „pod pagórkami”.
Jednak dopiero z roku 1811 pochodzi pierwszy oficjalny dokument wystosowany przez Urząd w Nowym Targu do organów państwowych we Lwowie, zawiadamiający o leczniczych źródłach w Szczawnicy, oraz o funkcjonowaniu prowizorycznych łazienek kąpielowych, w których wydawano do 10 kąpieli dziennie.
W latach 1811 - 1816 oba źródła wraz z gruntem, na którym leżały, były własnością Józefa Zachwieji – Józiopanka, który niewielkie ilości wody butelkował i sprzedawał. W 1820 r. Zachwieja odsprzedał grunt wraz ze źródłem bogatemu mieszczaninowi Janowi Kutscherze z Gniazd na Spiszu. Zbudował on pierwsze niewielkie urządzenia zdrojowe, założył park zdrojowy, butelkował wodę mineralną na sprzedaż.
Punktem zwrotnym dla Szczawnicy był rok 1828, kiedy to za pośrednictwem Jana Podhajeckiego dobra szczawnickie nabyła węgierska rodzina Szalayów.
Józefina i Stefan Szalayowie uporządkowali źródła szczawnickie. Wybudowali nowe pensjonaty, powiększyli park zdrojowy. Szczawnica powoli zaczęła przybierać charakter miejscowości uzdrowiskowej.
Głównym twórcom szczawnickiego kurortu stał się ich syn, Józef Stefan Szalay, który zaczął zarządzać Szczawnicą w 1839. Od tej pory nastąpił okres szybkiego rozwoju uzdrowiska.
Szalay sam projektował i zlecał budowę. Z jego inicjatywy zbudowano kaplicę zdrojową, pierwsze łazienki, restaurację. Powstają nowe domy zdrojowe oraz urocze pensjonaty. Odkrywane są kolejne lecznicze źródła.W roku 1857 przyjechał do Szczawnicy Józef Dietl – lekarz i propagator polskich uzdrowisk, który po zbadaniu tutejszych źródeł nazwał Szczawnicę „królową wód polskich”.
Szalay nadał rozgłos uzdrowisku. Wydał pierwszy przewodnik po Szczawnicy oraz „Album Szczawnicki” zawierający jego własne rysunki zdrojowiska i pobliskich Pienin. On też pierwszy zorganizował dla swoich gości spływ Dunajcem przy muzyce góralskiej. Z czasem Szczawnica stała się popularna, przyjeżdżały tutaj osobistości z arystokracji i świata kultury – pisarze, poeci, malarze: Aleksander Fredro, Wincenty Pol, Cyprian Kamil Norwid, Jan Matejko, Wojciech Gerson, Stanisław Wyspiański, Seweryn Goszczyński, Adam Asnyk, Józef I. Kraszewski, Henryk Sienkiewicz, Maria Konopnicka, Wojciech Kossak, Jan Styka i wielu innych.11 maja 1876 umarł Józef Stefan Szalay. Prawdopodobnie pod wpływem prof. Józefa Dietla zapisuje Szczawnickie Zakłady Zdrojowe, dopiero co powstałej w Krakowie, Akademii Umiejętności.
„Życzeniem jest mojem, aby Zakłady Zdrojowe na zawsze w całości przy c.k. Akademii Umiejętności w Krakowie pozostały i nigdy na obcą własność: czy to w drodze sprzedaży, czy ustępstwa, czy na innej drodze jakowej nie przeszły. W takim razie równie jak na ten przypadek, gdyby c.k. Akademia z jakich kolwiek przyczyn jako taka istnieć przestała, postanawiam najwyraźniej, że zapisane jej niniejszym Zakłady Zdrojowe w Szczawnicy, powracają na własność rodziny mojej, w szczególności synów moich Władysława i Tytusa Szalayów i ich sukcesorów. Tym sposobem dopełniam sumiennie obowiązkom ojca względem synów i obywatela względem kraju”.
Historia pokazała, że Akademia kilkakrotnie zachowała się nielojalnie wobec swego darczyńcy, ale kontynuuje jego dzieło.
W latach 1880-1884 uporządkowano park i zakończono budowę drogi prowadzącej wzdłuż Dunajca w kierunku Czerwonego Klasztoru. Powstaje znany na całą ówczesną Europę „Dworek Gościnny”, w którym znalazły się m.in. scena i sala widowiskowa, sala balowa, sala fortepianowa, czytelnia, atelier fotograficzne Awita Szuberta. Występowały tam same sławy: Helena Modrzejewska, Frenkiel, Aleksander Zelwerowicz, Ludwik Solski, Stefan Jaracz, który tu właśnie miał swój debiut w 1904, później Juliusz Osterwa, Kazimierz Opaliński i inni.
W roku 1889 dzierżawca Dolnego Zakładu Zdrojowego lekarz Józef Kołączkowski wybudował Zakład Wodoleczniczy, popularnie zwany „Hydropatią”.
W roku 1893 Akademia wydzierżawiła Górny Zakład Zdrojowy Feliksowi Wiśniewskiemu. Rozpoczął się okres stagnacji kurortu.
W 1909 roku właścicielem ziem i dóbr położonych w obrębie Górnego i Dolnego Zakładu Zdrojowego został hrabia Adam Stadnicki. Na ten okres przypadają też złote lata rozwoju i rozkwitu Szczawnicy.W latach 1912 - 1920 prof. Leon Marchlewski przeprowadził ponowne rozbiory chemiczne wszystkich szczawnickich wód, a w latach 30 odkryto kolejną szczawnicką wodę mineralną, nazwaną „Pitoniakówka”.
Uzdrowisko zostało poddane gruntownej modernizacji. Unowocześniono infrastrukturę miasta i samego uzdrowiska w celu podniesienia komfortu życia mieszkańców i warunków wypoczynku dla gości.
Na miejscu dawnego Zakładu Inhalacyjnego, w willi „Pod Bogarodzicą”, uruchomiono Zakład Hydropatyczny i „Łazienki”, w których kąpiele stosowano na bazie wody „Jan”.
W roku 1931 zmodernizowano wnętrze pijalni „Domu nad Zdrojami”, zamontowano najnowszej generacji wyposażenie i zakupiono innowacyjne urządzenia do mycia szkła i butelkowania wody mineralnej.
W latach 1933-1936 stworzono supernowoczesne „Inhalatorium” z jedynymi wówczas w Polsce komorami pneumatycznymi, które leczyły za pomocą odpowiednio dawkowanego, zwiększonego ciśnienia.
Elektryfikacja Szczawnicy rozpoczęła się w roku 1935, a kanalizacja w 1937.
W roku 1939 hrabia Stadnicki wraz z córką Marią i jej mężem Stefanem Swieżawskim, wystawił komfortową willę „Pod Modrzewiami”.
W 1948 roku uzdrowisko zostało upaństwowione, skupiło się na leczeniu górników i hutników z Górnego Śląska. Rok później powstało pierwsze w Polsce sanatorium zajmujące się leczeniem pylicy krzemowej.
W 1956 powołano Państwowe Przedsiębiorstwo Uzdrowisko Szczawnica. Lecznictwo sanatoryjne w Szczawnicy, ukierunkowano głównie na terapię chorób zawodowych górników i hutników. Zaczęto budować tzw. sanatoria branżowe, między innymi: „Hutnik”, „Górnik”, z czasem i inne: „Nauczyciel”, „Budowlani”, „Papiernik”, „Dzwonkówka”, oraz „Nawigator”. W 1973 roku został otwarty Zakład Przyrodoleczniczy, w którym umieszczono całą bazę leczniczą: kąpiele, inhalacje, fizykoterapię i masaże. Trzy lata wcześniej uruchomiono także nową pijalnię „Magdalena”.
W 1999 roku Państwowe Przedsiębiorstwo Uzdrowisko Szczawnica przekształcono w spółkę akcyjną o nazwie Przedsiębiorstwo „Uzdrowisko Szczawnica” a w 2005 roku, na mocy wyroku NSA, spadkobiercy Adama Stadnickiego odzyskali uzdrowisko w Szczawnicy.
Od tego momentu rozpoczął się kosztowny i pracochłonny proces przywracania kurortowi dawnej świetności, czego efektem są liczne projekty i inwestycje realizowane na terenie Szczawnicy i w okolicy.
W 2008 roku odtworzono, w historycznej formie, wschodnią pierzeję Placu Dietla: „Dom nad zdrojami”, mieszczący pijalnię szczawnickich wód mineralnych i galerię wystaw artystycznych, kawiarnię „Helenka” i dwie wille „Holenderkę”, i „Szwajcarkę”. W 2009 roku został oddany pięciogwiazdkowy „Modrzewie Park Hotel”, w 2010 roku Muzeum Uzdrowiska a w 2011 roku zakończyła się odbudowa „Dworku Gościnnego”.